BREEAM-NL Nieuwbouw 2020 v1.0

HEA 04 Thermisch Comfort

Het verzekeren van een optimaal thermisch comfort voor de gebouwgebruikers dankzij onderbouwde ontwerpmaatregelen en een juiste keuze van temperatuurbediening.

Beschikbare punten 3
Minimale vereiste Nee
Verplicht vanaf Ja
Projectgebonden Nee
Defaultcredit Nee
Filtercredit Nee
Exemplary performance Nee
Functie Bijeenkomstfunctie, Gezondheidszorgfunctie, Industriefunctie, Industriefunctie - Laboratorium, Kantoorfunctie, Logiesfunctie, Onderwijsfunctie (Basis en middelbaar), Onderwijsfunctie (Hoger), Sportfunctie, Winkelfunctie

De credit bestaat uit drie delen:

  • Thermisch modelleren (1 punt)

  • Voorbereid op klimaatverandering (1 punt)

  • Verdeling in thermische zones en na-regeling temperatuur door gebruiker (1 punt)

Toon aan dat aan de volgende criteria wordt voldaan:

Eén punt - Thermisch modelleren (verplicht vanaf Very Good)

  1. Er is een dynamisch thermische simulatie uitgevoerd waarbij voor 95% van de gebruikstijd voor alle verblijfsruimten is voldaan aan de methode en minimale eisen in Tabel HEA 04.1
  2. De simulatieberekening is conform de bepalingen uit NEN 5060:2018 Hygrothermische eigenschappen van gebouwen met referentieklimaatgegevens van het ontwerpjaar ref T5 (5%) uitgevoerd.
  3. Een analytische meting en evaluatie van het algemeen thermisch comfort van het gebouw zijn uitgevoerd:
    1. In de ontwerpfase is dat een analyse en evaluatie van de resultaten uit de dynamisch thermische simulatie.
    2. In de opleverfase is dat een praktijkmeting waarbij het thermisch comfort is geverifieerd en gerapporteerd.
    3. Er zijn maatregelen genomen om gebreken in het thermisch comfort te corrigeren.

Eén punt - Voorbereid op klimaatverandering

  1. Criteria 1 t/m 3 zijn behaald.
  2. Met de simulatieberekening uit de eerste drie criteria wordt een simulatie gedaan voor een voorspelde klimaatverandering op basis van ontwerpjaar ref T1 (1%), waarbij voor 95% van de gebruikstijd wordt voldaan aan de methode en minimale eisen in Tabel HEA04.1.
  3. Als criterium 5 niet wordt behaald met de voorgestelde maatregelen zal het projectteam laten zien dat het in de toekomst mogelijk is om met extra passieve ontwerpmaatregelen dit wel mogelijk te maken.

Eén punt - Verdeling in thermische zones en na-regeling temperatuur door gebruiker

  1. Criteria 1 t/m 3 zijn behaald.
  2. De verwarmings- en koelingsinstallaties zijn zo ontworpen dat de binnentemperatuur in zones na-geregeld kan worden met een temperatuurbereik van ten minste -2 °C tot +2 °C rond het ‘ruimte setpoint’ en een RMOT tussen 0°C en 22 °C beide overeenkomstig ISSO 74:2014. Voor de per gebruiksfunctie onderscheiden zonering gelden de volgende definities:
    1. Kantoorfunctie: als zone geldt een afgesloten kantoorruimte met maximaal 4 werkplekken. In open kantoorruimten is de zone maximaal 40 m2 waarbij het klimaatsysteem in staat moet zijn om in die zone de temperatuur na te regelen (zie CN5).
    2. Onderwijsfunctie: als zone geldt elk lokaal waarin les wordt gegeven.
    3. Logiesfuncties: als zone geldt elke afzonderlijke logies-ruimte.
    4. Vergaderruimten: als zone geldt een elke afzonderlijk vergaderruimte, mits deze niet opsplitsbaar is.
    5. Groepsruimten in kinderopvang: als zone geldt elke groepsruimte.
    6. Bijeenkomstfunctie – andere typen (geen vergaderruimte of kinderopvang): als zone geldt elke bijeenkomstruimte.
  3. De na-regeling van de temperatuur moet voor de gemiddelde gebruiker eenvoudig en begrijpelijk te bedienen zijn en met een temperatuur veranderingseffect van 2 °C per uur na verstellen.

OF

  1. Criteria 1 t/m 3 zijn behaald op basis van de minimumeis klasse A overeenkomstig ISSO 74:2014. Inclusief na-regeling van de temperatuur. Deze moet voor de gemiddelde gebruiker eenvoudig en begrijpelijk te bedienen zijn en met een temperatuur veranderingseffect van 2 °C per uur na verstellen.

 

Tabel HEA04.1 Minimum eisen voor thermisch comfort

Gebouwfunctie

Minimumeis

Kantoor en bijeenkomst
  • ISSO 74:2014 Klasse B

OF

  • NEN-ISO 7730:2005 Tabel A.1 – Operatieve temperatuur – categorie B temperatuureis: - 0,5 < PMV < +0,5

Onderwijs
  • Programma van Eisen Frisse Scholen (2015) - Klasse B

Overige gebouwtypen en functies
  • ISSO 74:2014 Klasse B

OF

  • NEN-ISO 7730:2005 Tabel A.1 – Operatieve temperatuur – categorie B temperatuureis: - 0,5 < PMV < +0,5

Referentie

Onderwerp

Omschrijving

Toepassingsgebied

CN1

Toepassing bij cascoprojecten

Niet van toepassing.

CN1.1

Toepassing bij projecten met casco en centrale

installaties

Alleen van toepassing op criteria 1 t/m 6, relevant voor projecttype en functies.

CN1.2

Criteria 1 t/m 6 – Casco en centrale installaties

Daar waar aannames moeten worden gemaakt voor het thermisch model moeten deze acceptabel en representatief zijn voor de patronen en belastingen die kenmerkend zijn voor de parameters van het gebouw. Het kan zijn dat typisch gangbare plattegronden benodigd zijn voor het thermisch modelleren.

Algemeen

CN2

Typisch bezettings- en gebruikspatronen

De standaardbezetting van het gebouw wordt op basis van een realistische aanname door het ontwerpteam bepaald en getoetst door de Assessor.

Als uitgangspunt voor de maximale bezetting kunnen de gegevens worden gebruikt van de toetsing maximaal toegestane bezettingsgraad m.b.t. brand en ontruiming.

CN3

Parameters kledingisolatie (clo), activiteitenniveau en metabolisme (MET)

De gestelde grenswaarden in ISSO 74 zijn gebaseerd op een activiteitenniveau tot 1,4 MET en een niet te strikt kledingprotocol tussen 0,5 en 1,0 clo. Bij afwijkende metabolisme en/of kledingisolatie mag de grenswaarde daarop aangepast worden overeenkomstig in de ISSO 74 is omschreven. In dergelijke situaties met een strikt kledingprotocol moeten de bèta bovengrenzen worden gehanteerd.

Indien met NEN-ISO 7730 wordt gerekend moeten de volgende parameters verplicht worden benoemd: aannamen kledingisolatie voor zowel winter als zomer, activiteitenniveau en metabolisme (MET-waarde).

CN4

Analytische meting en evaluatie van het thermisch comfort

Voor het ontwerpcertificaat is dit een rapportage en analyse van de temperatuuroverschrijdingsberekeningen zoals voorgeschreven in Tabel HEA04.1.

Voor het oplevercertificaat is deze 'analytische meting en evaluatie' het verifiëren van het thermisch comfort door middel van een praktijkmeting. In ISSO 74: 2014 paragraaf 4.3 is een verduidelijking gegeven van de mogelijkheden om deze praktijkmeting in te richten en de vorm waarin de resultaten worden gepresenteerd. Deze procedure moet worden gevolgd.

Een praktijkmeting om het thermisch comfort van het binnenklimaat te verifiëren vereist bepaalde randvoorwaarden, zoals beschreven in ISSO 74:2014 - 4.3. Randvoorwaarden zijn onder andere dat men minimaal 3 weken aaneengesloten de metingen verricht, bij representatief weer, en dat de gemeten temperatuur 95% van de gebruikstijd binnen de vereiste temperatuur grenzen blijft. Indien in de periode van certificering geen geschikt tijdsbestek beschikbaar was voor een zinvolle praktijkmeting, moet dit onderbouwd zijn door de organisatie die de metingen uitvoert. Er dient een opdrachtbevestiging aan  de assessor te worden aangeleverd waaruit blijkt dat de praktijkmeting alsnog wordt uitgevoerd.

Op de hulppagina is een korte toelichting gegeven over ISSO 74: 2014– 4.3 Verificatie bij oplevering.

CN5

Kantoortuinen of ruimten groter dan 40m2

Ten aanzien van kantoortuinen of ruimten groter dan 40 m2, moet ten minste aangetoond worden dat de installatietechnische voorzieningen op ruimteniveau aanwezig zijn, opdat bij eventuele toekomstige opdeling van de open ruimte naar kleinere eenheden het mogelijk is om de temperatuur per 40 m2 te kunnen na-regelen met minstens -2° C tot +2° C met een beïnvloeding snelheid van 2°C per uur na verstellen. De benodigde technische installaties dienen reeds fysiek aanwezig te zijn. De regelaar hoeft daarbij nog niet geïnstalleerd te zijn als de ruimte nog niet is opgedeeld. Het aanbrengen van een regelaar moet wel mogelijk zijn.

Voor ruimten die enkele verdiepingen hoog zijn, en niet zonder grootschalige renovatie in kleinere ruimten op te delen zijn, vervalt deze eis. Er dient wel aangetoond te worden dat de ruimte alleen door middel van een groot- schalige renovatie kan worden opgedeeld.

CN6

Parameters

Voor de simulatie moeten de parameters gekozen worden in overeenstemming met het ontwerp en de uitgangspunten die bij andere credits worden gehanteerd. De parameters mogen niet omwille van alleen een betere uitkomst op papier worden aangepast. Dit moet terug te vinden zijn in het ontwerp van het gebouw en de installaties, welke is vastgelegd in bewijsmateriaal van onder andere credit ENE 01.

CN7

Aan 95% van gebruikstijd voldoen

In lijn met Nederlandse Best practices moeten de minimale eisen van thermische comfort voor 95% van de gebruikstijd voldoen. Let hierbij op dat de gebruikstijd per gebouwtype en functie varieert. De op het gebouw van toepassing zijnde gebruikstijd moet zijn vastgelegd in de uitgangspunten van de berekening.

Gebouwspecifiek

CN8

Winkel -en industriefunctie

Alleen van toepassing voor criteria 1 t/m 6 relevant voor project type en functies.

CN9

Onderwijsfunctie - na-regelingtemperatuur

De criteria 7 t/m 10 van deze credit zijn alleen bedoeld voor bediening door personeel en niet voor leerlingen. In aanvulling op een actieve na-regeling kan in de zomer ook de temperatuur worden be.nvloed door middel van handmatige regelbare buitenzonwering en te openen ramen.

CN10

Specifieke temperatuureisen productieproces - Koel- en vrieshuizen

Deze credit is niet van toepassing op koel- en vriesgedeelten van een gebouw.

CN11

Sportfunctie – criteria 1 t/m 6

Borging van thermisch comfort bij zwembaden geschied op basis van NEN 15288-1:2008. Voor zwembaden kan worden volstaan met statische berekeningen. Criteria 1 t/m 6 zijn niet van toepassing op een sauna of wellness.

CN12

Sportfunctie – criteria 7 t/m 10

Criteria 7 t/m 10 zijn niet van toepassing op zwembaden. Voor fitness en wellness dient de regelbaarheid per verblijfsruimte wel worden gerealiseerd, waarbij bediening bedoeld is door personeel en waarbij ruimtes die op te splitsen zijn per deel afzonderlijk regelbaar moeten zijn.

CN13

Laboratorium – criteria 1 t/m 10

De eisen zijn gelijk aan kantoorfunctie, behalve in ruimten waarvoor geldt dat thermisch comfort voor personen ondergeschikt is aan procescondities en waarbij de temperatuurgevoeligheid ≤Å}1,5 K ten opzichte van de normatieve waarde is.

Binnen BREEAM-NL zijn de volgende methoden voorgeschreven om het thermisch comfort te berekenen en meten:

  • ISSO-publicatie 74:2014
  • Programma van Eisen Frisse Scholen v3 – september 2015 (RVO)
  • Predicted Mean Vote (PMV) conform NEN-EN-ISO 7730:2005 en metingen thermisch comfort parameters conform NEN-EN-ISO 7726:2001

Niet elke methode is voor alle typen gebouwen en gebouwfuncties geschikt om te gebruiken, informatie over de verschillende methoden en voorwaarden staan beschreven op breeam.nl/hulp

Criteria

Ontwerpfase

Opleverfase

Alle Bewijsvoorwaarden

Aan de hand van één of meerdere bewijsstukken zoals vermeld in hoofdstuk 4.0 BREEAM-NL Bewijsmateriaal dient aangetoond te worden dat het project aan de criteria voldoet.

Verblijfsruimten

Ruimte bestemd voor het verblijven van mensen gedurende ten minste een aaneengesloten periode van 30 minuten per dag waarin voor de betreffende gebruiksfunctie kenmerkende activiteiten plaatsvinden. Dit kunnen kantoorwerkzaamheden zijn, maar ook industriële werkzaamheden zoals het berijden van een vorkheftruck. Een verblijfsruimte voldoet aan de minimumcriteria ten aanzien van oppervlakte en hoogte uit het Bouwbesluit.

Voor HEA 04 zijn een atrium en centrale hal uitgesloten van de definitie, tenzij er werkplekken (permanent of flexibel) aanwezig zijn in deze ruimten.

Passief ontwerp

Passieve ontwerptechnieken gebruiken de vorm, de oriëntatie en het materiaalgebruik van het gebouw om de mechanische koel-, verwarmings-, ventilatie- en verlichtingsbehoefte te verminderen of overbodig te maken. Voorbeelden van passief design zijn: het optimaliseren van ruimtelijke ordening, oriëntatie en solar gain om de warmtebelasting door zoninstraling te sturen en daglichttoetreding te maximaliseren; het aanpassen van de gebouwvorm en het materiaalgebruik om natuurlijke ventilatiestrategieën te verbeteren; het effectief benutten van de warmteopslagcapaciteit (thermische massa) van bouwmaterialen om hoge binnentemperaturen te reduceren en om nachtelijke ventilatie en koeling optimaal te kunnen benutten.

Thermisch comfort

In NEN-EN-ISO 7730:2005: Ergonomie van de thermische omgeving, is de analytische bepaling en interpretatie van thermische behaaglijkheid opgenomen. Deze wordt gedefinieerd door berekeningen van de PMV- en PPD-waarden en lokale thermische behaaglijkheidscriteria en geeft de geestestoestand ‘tevreden is met thermische omgeving' aan. De term ‘thermisch comfort’ beschrijft de geestestoestand en wordt normaal gesproken in termen van ‘het te warm’ of ‘het te koud hebben’ uitgedrukt. De parameters voor het meten van het thermisch comfort volgen de NEN-EN-ISO 7726:2001.

Voorspelde gemiddelde thermische sensatie (PMV)

De PMV voorspelt de gemiddelde beleving van het binnenmilieu van een grote groep mensen aan de hand van een zeven punten tellende gevoelsschaal op basis van de warmtebalans van het menselijk lichaam. Er ontstaat een thermische balans als de warmteproductie in het lichaam gelijk is aan de warmteafgifte aan de omgeving. De thermische gevoelsschaal loopt van 1 veel te koud tot 7 veel te warm, waarbij 4 het neutrale punt is: comfortabel en niet te koud of te warm.

Voorspeld aantal ontevredenen (PPD)

De PPD voorspelt het percentage personen dat het in een ruimte te koud of te warm heeft. Voor de toepassing van ISO 7730 zijn (thermisch) ontevreden personen, personen die het heet, warm, koel of koud hebben.

Dynamische thermische simulatie

Een rekenmodel dat de warmtehuishouding en koeling van een gebouw dynamisch simuleert in relatie tot de toekomstige warmte- en koeling behoefte, gegeven de ingevoerde parameters ten aanzien van de warmteopwekking, gebouwschil, toegepaste klimaatinstallaties en andere relevante invoer. De software voldoet ten minste aan de eisen die gesteld worden aan simulatieberekeningen conform NEN-EN-ISO 52017-1:2017 en NEN-EN-ISO 52016-1:2017. Voorbeelden van dynamische simulatierekenmodellen zijn: VABI-VA114, TRNSYS, IDA-ICE (Indoor Climate and Energy), TASE, Energy+ WEI-model (ECN) en DGMR Gebouwprestatie Simulatie.

Nota bene: gecertificeerde NL-EPBD-software ten behoeve van de bepaling van het energiecertificaat of het opstellen van een maatwerkadvies voldoet niet aan de eisen van een dynamische thermische simulatie.

NEN 5060:2018 Ontwerpjaar ref T5 en ref T1

De NEN 5060:2018 geeft een referentiejaar voor energieberekeningen en een tweetal ontwerpjaren: ref T5 (5%), en ref T1 (1%) voor TO-berekeningen. Voor de VABI-software staat dit gelijk aan het bestand RA2018T5 voor criteria 1 t/m 3 van deze credit en RA2018T1 voor criteria 4 t/m 6 van deze credit.

Temperatuurbediening

Voor wat betreft criteria 7 t/m 10 worden o.a. de volgende systemen bedoeld:

  • Wandthermostaten
  • Thermostaatkranen op radiatoren en convectoren
  • Regelknoppen op elektrische kachels en verwarmingstoestellen
  • Regelknoppen van airco’s en andere koeltoestellen
  • Schuifregelaars of regelbare luchtonderbrekers op verwarmings- of koeltoestellen of ventilatiesystemen
  • Temperatuurregeling met te openen ramen
  • Bedieningsapplicatie op een telefoon of tablet

Aparte gebruikersregeling

Verwarmings- of koelregelelementen voor een bepaalde zone van het gebouw die toegankelijk zijn en kunnen worden bediend door personen in die zone. Zulke regelelementen bevinden zich in of in de nabijheid van de zone die wordt geregeld, zijn goed zichtbaar en eenvoudig te bedienen door de gebruiker.

RMOT

Running mean Outdoor temperature is de gemiddelde gewogen temperatuur van de buitenlucht.

Geen

  • NEN 5060:2018 Hygro-thermische eigenschappen van gebouwen - Referentieklimaatgegevens
  • ISSO-publicatie 74:2014 Thermische behaaglijkheid – Eisen en achtergronden betreffende het thermisch binnenklimaat in kantoren en vergelijkbare utiliteitsgebouwen
  • NEN-EN-ISO 7730:2005 Klimaatomstandigheden – Analytische bepaling en interpretatie van thermische behaaglijkheid door berekeningen van de PMV en PPD-waarden en lokale thermische behaaglijkheid
  • NEN-EN-ISO 7726:2001 Ergonomie van de thermische omgeving – Instrumenten voor het meten van fysische grootheden
  • NEN-EN-ISO 52017-1:2017 Energieprestatie van gebouwen – voelbare en latente warmtebelasting en binnentemperaturen – Deel 1: Algemene berekeningsmethode
  • NEN-EN-ISO 52016-1:2017 Energieprestatie van gebouwen – Energiebehoefte voor warmte- en koude, binnentemperaturen en voelbare en latente warmte- en koellast – Deel 1: Rekenprocedures
  • NEN-EN 16798-1:2019 en – Energieprestatie van gebouwen – Deel 1: Invoergegevens voor het binnenklimaat voor ontwerp en beoordeling van energieprestatie van gebouwen met betrekking tot binnenluchtkwaliteit, thermisch binnenklimaat, verlichting en akoestiek –Module M1-6
  • Programma van Eisen Frisse Scholen 2015 v3: Programma van Eisen Frisse Scholen 2015.pdf
  • Programma van Eisen Gezonde Kantoren 2018: pve-gezondekantoren

Criterium 8

Ten behoeve van de credit HEA 04 criterium 8 is er een definitie van het begrip RMOT toegevoegd aan de credit. De betreffende definitie: - Running Mean Outdoor Temperature (RMOT) is de gemiddelde gewogen temperatuur van de buitenlucht.

Datum van publicatie:
29 januari 2021

Standaardbezetting van gebouwen

CN2 moet worden gelezen als:

Datum van publicatie:
3 maart 2022

CN2

Typisch bezettings- en gebruikspatronen

De standaardbezetting van het gebouw wordt op basis van een realistische aanname door het ontwerpteam bepaald en getoetst door de Assessor.

Als uitgangspunt voor de maximale bezetting kunnen de gegevens worden gebruikt van de toetsing maximaal toegestane bezettingsgraad m.b.t. brand en ontruiming.

Simuleren van het zomer- en winterseizoen

Aanvulling op Tabel HEA 04.2. Voor industriefuncties mogen de maatgevende zomerperiode (juni-september) en winterperiode (november- februari) apart in een berekening worden doorgerekend. Zo kan er een apart setpoint worden gekozen voor beide perioden. Hierbij moet in 95% van de gebruikstijd voor alle verblijfsruimten worden voldaan aan de grenswaarden tabel HEA04.1

Datum van publicatie:
26 april 2022

ISSO 74:2014 Klasse B

In het geval van een industriefunctie moet in Tabel HEA 04.2 ISSO 74:2014 Klasse B gelezen worden als, ISSO 74:2014 Klasse C.

Datum van publicatie:
26 april 2022

Ruimtes uitsluiten in geval van specifieke laboratorium ruimtes (CN13)

CN13 moet als volgt worden gelezen; “Wanneer er een ruimte(s) is, waarvoor geldt dat thermisch comfort voor personen ondergeschikt is aan procescondities en de temperatuurgevoeligheid ≤Å}1,5 K ten opzichte van de normatieve waarde, dan mogen deze ruimtes buiten beschouwing worden gelaten. Voor overige ruimtes met de gebruiksfunctie laboratorium waar thermisch comfort niet ondergeschikt is aan de procescondities, zijn de eisen gelijk aan die van de kantoorfunctie.”

Datum van publicatie:
18 september 2023

ISSO 74 / Adaptieve Temperatuur Grenswaarden (ATG)

De Nederlandse ATG eis conform ISSO publicatie 74 is een adaptieve methode. Bij de ATG methode wordt het percentage ‘ontevredenen’ voorspeld, vergelijkbaar met de PPD uit de ISO-7730. De ATG kent vier comfortklassen met een bijbehorend maximaal percentage voor het voorspelde aantal ‘ontevredenen'; klasse A (5%), klasse B (10%), Klasse C (15%) en klasse D (25%). Klasse A en B, C en D zijn vastgelegd met een temperatuur bandbreedte, zie onderstaande figuur.

Klasseverdeling ATG methode, bron Vabi publicatie “Comforteisen toetsen met gebouwsimulatie"

Het verschil tussen klasse A en B is de mogelijkheid van lokale persoonlijke beïnvloeding van het binnencomfort zoals de mogelijkheid om ramen te openen. Zoals te zien in bovenstaande grafiek zijn in ISSO 74 de specifieke operatieve temperatuurgrenzen aangewezen. Met een ATG temperatuursimulatie wordt het jaarlijks aantal uren met bepaalde specificaties bepaald. Om te voldoen aan klasse A of B dienen al deze berekeningen binnen de gestelde grenzen te liggen. Wanneer de temperatuursimulatie boven de grens van een bepaalde klasse komt, spreekt met van overschrijdingsuren. Onderschrijdingsuren zijn de tijden waarop de voorspelde temperatuur zich onder de bandbreedte van de klasse bevindt. Over- en onderschrijdingen kunnen binnen de ATG methode ook in een percentage worden uitgedrukt.

Let op: De range voor de ontwerptemperatuur ligt vast bij de ATG methode. Bij een afwijkende ontwerptemperatuur kan deze methode niet worden toegepast.

Casco en forfaitaire installaties 

In het geval van het projecttype casco zijn de centrale installaties niet bekend. Om deze reden moeten er forfaitaire installaties worden ingevuld. Deze forfaitaire installaties worden in overeenstemming met DGBC bepaald. De installaties benodigd om exact aan het Bouwbesluit te voldoen kan per project verschillen en moet daarom worden afgestemd met DGBC. Een verbetering in ENE 01 kan worden bepaald op basis van een referentie BENG-berekening (door DGBC projectspecifiek opgesteld) die precies aan het Bouwbesluit voldoet. De forfaitaire installaties zijn tevens de installaties die terug komen in de credits ENE 01, ENE 04 en MAT 01.

In het geval van een casco-certificering kan alleen een verbetering op BENG 2 behaald worden door aanpassingen aan het casco. Dat valt namelijk binnen de scope van het projecttype. Dit geldt ook wanneer de werkelijke installaties bekend zijn. Wanneer de werkelijke installaties bekend zijn, kan gekozen worden voor het projecttype casco en centrale installaties.


Home